طراحی تماتیک؛ تلفیق فضا، روایت و تجربه

محسن سراجی – مدیر خلاقیت و آینده پژوه

طراحی تماتیک (Thematic Design)  یکی از شاخه‌های تخصصی در حوزه طراحی فضاهای تجـربی است که با هدف ایجاد محیط‌هایی مبتنی بر یک روایت یا مضمون مشخص شکل می‌گیرد. این نوع طراحی، در تلاش است تا فراتر از کارکرد صرف فضا، به ساخت تجربه‌ای یکپارچه و معنادار برای مخاطب بپردازد؛ تجربه‌ای که در آن، فضا، روایت و عناصر دیداری و شنیداری در هماهنگی کامل قرار دارند.

در طراحی تماتیک، تم یا مضمون مرکزی به‌عنوان ایده محوری در نظر گرفته می‌شود و تمامی اجزای فضا ـ از فرم معماری، مبلمان و نورپردازی تا موسیقی، عطر و لباس کارکنان ـ در راستای تقویت این مضمون طراحی می‌شوند. این رویکرد برای نخستین‌بار در قالب پارک‌های تفریحی دهه ۱۹۵۰ و با پروژه‌های کمپانی دیزنی به شکل حرفه‌ای مطرح شد و بعدها به سایر فضاهای فرهنگی، تجاری و تفریحی مانند رستوران‌ها، موزه‌ها، هتل‌ها و مراکز خرید نیز راه پیدا کرد.

یکی از جنبه‌های علمی و متمایز طراحی تماتیک، نقش روایت در شکل‌دهی فضا است. در این نوع طراحی، روایت به‌عنوان یک ساختار ذهنی و تجربی، سبب هدایت مخاطب در مسیرهای فضایی می‌شود و تجربه‌ای مرحله‌به‌مرحله را برای او می‌سازد. این روایت می‌تواند بر مبنای تاریخ، فرهنگ، افسانه‌ها، فیلم‌ها، یا مفاهیم انتزاعی شکل گیرد.

از منظر نظری، طراحی تماتیک در تعامل با مباحثی چون طراحی تجربه کاربر (UX Design)، مطالعات محیطی و روانشناسی محیطی قرار دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که فضاهای تماتیک، به دلیل روایت‌محور بودن و تحریک حواس چندگانه، باعث افزایش ماندگاری تجربه در ذهن مخاطب و ایجاد حس تعلق به مکان می‌شوند. در نتیجه، این نوع فضاها در بازاریابی تجربه‌محور و برندسازی حسی، جایگاه ویژه‌ای یافته‌اند.

امروزه، طراحی تماتیک در قالب مفاهیم نوینی چون پارک‌های موضوعی تعاملی، کافه‌های کانسپت، نمایشگاه‌های روایت‌محور و فروشگاه‌های مفهومی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترکیب تکنولوژی‌های نوین مانند واقعیت افزوده (AR)، واقعیت مجازی (VR) و نورپردازی هوشمند، به طراحان این امکان را داده تا تجربه‌های چندبعدی و عمیق‌تری برای مخاطبان خلق کنند.

در نهایت، طراحی تماتیک را می‌توان تلفیقی از هنر، معماری و روایت دانست که در خدمت ساخت تجربه‌ای یکپارچه و خاطره‌ساز برای مخاطب است؛ تجربه‌ای که فراتر از کارکردهای روزمره فضا، در ذهن و احساس مخاطب جای می‌گیرد و در لایه‌های هویتی و فرهنگی او اثر می‌گذارد.